گیاهان دارویی با توجه به پیشرفت در علم پزشکی و داروهای شیمیایی همچنان جایگاه خود را چه در طب سنتی و چه در طب مدرن حفظ کرده است. انسان‌ها هزاران سال است که از بسیاری از خواص انواع گیاهان دارویی کوهی، غیر کوهی، کمیاب و ارگانیک آگاهند و از آنها برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌‌کنند. محققان علم پزشکی و داروسازی سال‌هاست در تلاش اند از خواص گیاهان دارویی در طب مدرن نیز استفاده کنند و در این زمینه بسیار موفق بوده اند.
تا بوده بشر از آغاز پیدایش خود بر روی زمین به حکم غریزه، الهام، ذکاوت و تجربه در جهان به دنبال غذا و دوای دردهای خود بوده است و خدمتی که گیاهان در این خصوص به نسل بشر نموده اند براستی انکارناپذیر است. آن زمانیکه هنوز سولفونامیدها هم سنتز نشده بودند انسان زخم های عفونی خود را با برگ های کلم پانسمان می کرد که دارای ترکیبات گوگردی است و گوگرد در هر ترکیب طبیعی که باشد خواص ضدعفونی کننده همراه آن است و بر زگیل های خود شیرابه ی حاوی ترکیبات پروتئولیتیک انجیر می مالید. به زنان پس از زایمان زعفران می خورانید و دردهای اسپاسمی گوارشی از گیاهان اسانس دار بهره می جست و از چای حاوی تانن های قابض در درمان اسهال استفاده می کرد و عصاره پوست درخت بید را به عنوان درمان تب و درد و التهاب بکار می برد. ترکیبات گوانیدی گیاه گالگا بطور موثری قند خون او را کاهش میداد و پوست درخت سنکونا برایش درمان مالاریا و تب بود. مضاف بر اینکه این گیاهان بر عکس داروهای شیمیایی فاجعه ی خاصی هم در جوامع بشری ایجاد نکرده اند.
تاریخ طب در کشور ایران به دوره آریایی مرتبط می شود. اوستا در کتاب خود (۶۵۰۰ ق.م) که درواقع اولین کتاب گیاهان دارویی است در آن از گیاهان و خواص آن سخن گفته است. به گفته اوستا تریته پدر گرشاسب پهلوان اولین پزشک ایرانی که از کاربرد و خواص گیاهان دارویی و عصاره آن ها باخبر بوده است، می باشد. مقام تریته در طب مانند انقلبیوس در یونان و آسکولانیوس در روم(سه رب النوع درمان) و مقام ایمهوتپ (۳۵۰۰ ق.م) در مصر باستان، بوده است.
اولین کتاب ها و نسخه های یافت شده از گیاهان دارویی در تمدن های مهم دنیا ازجمله ایران باستان، مصر، خاورمیانه، یونان باستان، هند و چین به 3000 سال قبل از میلاد بر می گردد. در این کتاب و نوشته ها نام گیاهان دارویی مانند درخت میر، كرچك و سیر به وفور بیان شده است، هم چنین تمدن های دیگری مانند بابلیان، مادها، آشوریان و طب اسلامی به عنوان مهد آغاز پیشرفت ها در زمینه علم داروسازی گیاهی شناخته شده اند.
می توان گفت قدیمی ترین گیاه دارویی در طول تاریخ ”هوم” می باشد. این گیاه یک گیاه مقدس آیین زرتشت بوده است. در کتابهای پهلوی ”هوم” را به عنوان سرور همه گیاهان شناخته و میگویند که استفاده از آن جاویدان شدن عمر می شود.
دو كشور پهناور چین و هند هم چون ایران از پیشگامان طب سنتی و داروسازی گیاهی بوده اند. اولین آثار كشف شده از چین در زمینه این گیاهان، نوشته ای است به نام شینون مربوط به حدود 2800 سال قبل از میلاد مسیح كه در آن حدودا 1000 گونه ی دارویی شرح داده شده است. یكی دیگر از نقش های گیاهان دارویی و نیروهای ماوراء طبیعت در شفاء و افزایش طول عمر انسان مربوط به 2000 ( سال) قبل از میلاد مسیح در كشور هند می باشد.
علت تنوع گونه های با ارزش دارویی در ایران، چین و هند که دارای جایگاه ویژه ای در جهان هستند، وسعت تنوع آب و هوایی این کشور ها است. به گونه ای كه تا كنون صدها گونه گیاه دارویی با خواص و کاربرد بسیار موثر نظیر گیاهان دارویی و گیاهان ادویه ای مانند فلفل سیاه، شاه دانه، زعفران، كرچك، كنجد، الئوورا، جین سینگ چینی، چای چینی و بسیاری دیگر را را به دنیای امروز معرفی كرده اند.
برخی از گیاهان دارویی به علت عدم سازگاری با هر محیط، اقلیم و شرایط آب و هوایی به گیاهان دارویی نادر و کمیاب تبدیل می شوند. خرید و فروش گیاهان دارویی کمیاب در ایران بلامانع است اما همانطور که هر فردی می داند استفاده از هر دارویی حتی گیاهان دارویی بهتر است که با تجویز پزشک معالج باشد. ازجمله گیاهان دارویی کمیاب می توان به سه گیاه پُلک، توتنَک و خَبز اشاره کرد. شایان ذکر است این گیاهان دارای خواص معجزه آسایی برای بدن هستند.
پلک در شمال زاکرس و آذربایجان رشد می کند. این گیاه به عنوان خوراکی و ضد عفونی کننده قوی شناخته و مورد استفاده قرار می گیرد. با توجه به اینکه این گیاه دارای ماهیت معتدلی است آن را می توان با دو دقیقه جوشاندن و مخلوط با شیرین کننده های طبیعی مانند خرما و عسل مصرف کرد. از جمله خواص این گیاه دارویی کمیاب می توان به درمان سرفه، سرما خوردگی، آسم اشاره کرد. مصرف دم کرده این گیاه به همراه پونه و گل ختمی برای رفع عفونت ریه بسیار موثر است.
گیاه دارویی توتنک با نام «سیاه‌دانه هندی» نیز معروف است. گیاه دارویی کمیاب توتنک در کشورهای شمالی ایران و هندوستان رشد کرده و از این کشور ها وارد ایران می شود. از خواص اعجاب انگیز این گیاه می توان به آرام بخش و خواب آور بودن آن اشاره کرد. از این گیاه برای ترک اعتیاد و همچنین برطرف کردن ثپش قلب، استرس، قند عصبی، تکرر ادرار، فشار خون عصبی و تقویت پروستات، کلیه و مثانه استفاده می شود. از دیگر خواص آن می توان به درمان آسم و همچنین کنترل ورم های بدن نیز اشاره کرد.
گیاه دارویی خبز باعث دفع اسیدهای اضافی در بدن می شود. این روز ها افراد به دلیل وجود تغذیه صنعتی در رژیم غذایی خود، بعث می شوند که اسید معده آن ها افزایش یابد. در نتیجه با بالا رفتن اسید معده فرد دچار پوکی استخوان می شود. اکثر مواد غذایی به صورت اسیدی می باشند. بر اساس آزمایشات انجام شده، ریختن خبز بر روی هر ماده اسیدی باعث خارج شدن اسید از آن خواهد شد. برخی از افراد از این گیاه دارویی کمیاب به جای نمک استفاده می کنند در حالی که اینماده معدنی جایگزینی برای نمک نیست و باید در پایان پخت غذا این مواد معدنی به آن اضافه شود. استفاده خبز در حین پخت موجب تلخ شدن غذا می شود. از خاصیت معجزه آسای این گیاه می توان به برطرف کردن رفلاکس معده اشاره کرد. افرادی که دچار رفلاکس معده هستند این دارو را قبل و یا بعد از غذا به صورت مزه مزه کردن استفاده می کنند. شایان ذکر است که برای این گیاه دارویی هیچگونه عوارضی اعلام نشده است. از دیگر خواص آن می توان به رفع عفونت گلو، رفع عفونت رحم و رفع عفونت سینوس ها اشاره کرد.
این روز ها با توجه به عوارض داروهای شیمیایی بسیاری از مردم به طب سنتی و استفاده از داروهای گیاهی روی آورده اند. اما موضوعی که در این باره باید مورد توجه نیز قرار بگیرد نحوه کاشت و در واقع عملیات کشاورزی است که روی این گیاهان دارویی انجام می گیرد. این بدان معنی است که با توجه به پیشرفت علم و استفاده از کودهای شیمیایی، دگرگونی ها و دستکاری های ژنتیکی موضوعی با عنوان گیاهان دارویی ارگانیک در طب سنتی به وجود آمده است. بسیاری از پزشکان سنتی تاکید بر خرید گیاهان دارویی ارگانیک دارند. اما گیاهان دارویی ارگانیک و یا کشاورزی ارگانیک چیست؟
کشاورزی ارگانیک (کشاورزی آلی، طبیعی یا زیستی)در واقع نوعی از کشاورزی است که در تولید محصولات از کودهای شیمیایی، سموم، هورمون ها و دگرگونی ها و دستکاری های ژنتیکی استفاده نمی شود و همچنین تمامی مراحل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهاده ای طبیعی (مانند کود زیستی= کمپوست ها- حشرات سودمند) است. ضرورت گیاهان دارویی به دلایل زیر است:
لیست گیاهان دارویی
| نام فارسی گیاهان دارویی | نام انگلیس گیاهان دارویی | نام علمی گیاهان دارویی |
| آقطی یا پلم | Elder Berry | Sambucus ebulus |
| آناناس | Pineapple | Ananas comosus |
| آووکادو | Avocado | Persea americana |
| آویشن یا صعتر یا آذربه | Thyme | Thyme vulgaris |
| اسطوخودوس یا شاه اسبرم روسی | Lavender | Lavandula spp |
| اکلیل الملک یا ناخنک | King clover Melilot | Melilotus officinalis |
| اکلیل کوهی یا رزماری یا رومارن |
Rosemary | Rosemarinus |
| اکیناسه یا سرخارگل | Echinacea | Echinacea spp |
| انار | Pomegranate یا Punice apple | Punica granatum |
| انجدان رومی یا گل شوری | Lovage | Levisticum officinale |
| انجیر | Fig | Ficus carica |
| انگور | Grap یا Buckthorn | Vitis vinifera |
| انگور خرس | Uva-ursi یا Bearberry | Uva-ursi Aretostaphylos |
| انیسون یا بادیان رومی یا بادیان معطر |
Anise یا Aniseed | Pimpinella anisum |
| اوکالیپتوس | Eucalyptus | Eucalyptus globulus |
| بابونه آلمانی | German chamomile | Matricaria chamomilla |
| بابونه گاوی یا تاناستوم یا مخلصه |
Fever few | Tanacetum parthenium |
| بادام | Almond | Prunus amygdalus |
| بادرنجبویه یا وارنگ بو یا ترنجان یا فرنجمشک |
Lemon Balm | Melissa officinalis |
| خار مریم یا خار علیص | Marian Thistle یا Milk Thistle | Silybum Marianum |
| پنجه شیطان | Devil’s Claw | Harpagophytum Procumbens |
| خربزه درختی | Papaya | Carica Papaya |
| پونه | Squaw Mint | Menta Pulegium |
| نعناع | Mint | Mentha Longifolia |
| دارچین | Cinnamon | Cinnamomum Zeylanicum |
| فلفل سیاه | Paper | Piper nigrum |
| ریحان یا صعتر هندی | Basil | Ocimum basilicum |
| گشنیز | Coriander | Coriandrum Sativum |